Verschillen begrijpen

Waarom zeggen we niet ‘anti-moslim-racisme’?
Waarom hebben we de term antisemitisme nodig? Is dat niet gewoon racisme tegen Joden?
Dekt de term ‘racisme’ niet beide verschijnselen?
Er zijn veel verschillende vormen van discriminatie en mensen gebruiken diverse termen om ze te definiëren. Bij Stories that Move concentreren we ons op antisemitisme, racisme en discriminatie van Roma en Sinti, LHBT+ en moslims, en gebruiken daarbij deze specifieke termen.

Waarom terminologie belangrijk is

De termen die we gebruiken zijn belangrijk om duidelijk te maken hoe de verschillende soorten discriminatie werken en wat de aanleidingen ervoor zijn. Alle vormen van discriminatie hebben gemeenschappelijke kenmerken, maar er zijn ook verschillen. Die verschillen moeten we begrijpen als we de complexe geschiedenis en diepgewortelde tradities van het uitsluiten van ‘de ander’ willen doorgronden.
In onze online tool komen leerlingen verschillende beschrijvingen tegen van antisemitisme, racisme en discriminatie van Roma en Sinti, LHBT+ en moslims. Daarmee krijgen ze inzicht in de hedendaagse en historische context van iedere term. We verwijzen ook naar andere veel gebruikte, maar controversiële woorden als homofobie en islamofobie.
Al deze termen staan uitgelegd in onze Woordenlijst, voor leerlingen die er meer over willen weten.

Het beeld van ‘de ander’

De vele gezichten van discriminatie hebben gemeen dat mensen belaagd worden op grond van hun uiterlijk, naam, afkomst of vermeende identiteit. Er wordt een soort homogene groep bedacht (bijvoorbeeld Joden, moslims, Roma, homo’s, mensen van kleur) en mensen worden gediscrimineerd op basis van eigenschappen die hun worden toegedicht.
Europa is altijd divers geweest, met veel minderheidsgroepen die op veel verschillende manieren met elkaar omgingen. De meeste van deze minderheden kennen een lange geschiedenis van discriminatie. Het is belangrijk dat leerlingen inzien dat er geen hiërarchie is in wie het hardst wordt gediscrimineerd, en dat het goed is om stil te staan bij de vele vormen van discriminatie die ze tegenkomen in hun leven en in de maatschappij waarin ze leven.

Racisme en antisemitisme

Antisemitisme wordt vaak gedefinieerd als een vorm van racisme waarbij Joden de schuld krijgen van maatschappelijke, economische en politieke problemen. Net als bij andere vormen van racisme wordt de gecreëerde doelgroep als minderwaardig neergezet. Maar bij antisemitisme is er ook nog iets anders aan de hand: er wordt een beeld gecreëerd van de almachtige Jood. Dit idee vormt de basis van samenzweringstheorieën over Joden die de media, de banken en de hele wereld in hun zak zouden hebben.
Antisemitisme in zijn huidige vorm wordt niet gekenmerkt door maatschappelijke problemen als armoede of werkloosheid. Het uit zich eerder in haatspraak en haatmisdrijven, wat een grote invloed heeft op het leven van veel Joden. Het feit dat de maatschappij antisemitisme vaak niet herkent als een relevant probleem wordt gezien als een extra bedreiging, waardoor het lijkt alsof antisemitisme het probleem van de slachtoffers is, in plaats van een probleem van de hele maatschappij.

Omdraaien van schuld

Als je antisemitisme in de klas bespreekt, kan het zijn dat je op ontkenning stuit. Sommige leerlingen zullen beweren dat het onderwerp niet relevant is en zullen dingen zeggen als ‘Joden worden tegenwoordig echt niet meer gediscrimineerd’. Of ze verwijzen naar ‘wat er tegenwoordig in Israël gebeurt.’ Deskundigen wijze erop dat het benoemen van antisemitisme een complexe mengeling van schuldgevoelens en defensieve of vermoeide reacties op het beeld van Joden als slachtoffers als gevolg kan hebben.
Veel slachtoffers van antisemitisme krijgen te maken met het fenomeen van het omdraaien van schuld, net als overigens andere groepen en mensen tegen wie discriminerende taal wordt geuit: als ze nog ‘steeds’ het slachtoffer zijn van antisemitisme, dan zal daar wel een reden voor zijn.
Het ontkennen van de Holocaust of het relativeren van het belang ervan zijn gebruikelijke vormen van antisemitisme. Het erkennen en herdenken van, en het leren over de Holocaust moet stevig verankerd blijven in het curriculum van Europese landen.

Antisemitisme in relatie tot Israël

Kritiek op de politiek van de staat Israël of het verwerpen van zionisme zijn vaak verbonden met antisemitisme. Dit zijn bijzonder gevoelige en ingewikkelde kwesties. Neem de volgende punten mee als je de meningen van de leerlingen bespreekt:

• Het conflict tussen Israël en de Palestijnen, en tussen Israël en de omliggende landen, is complex. Veel mensen zijn niet bekend met de lange geschiedenis ervan en hebben graag een mening over wie schuldig is aan de huidige situatie.
• Israël als natiestaat kan net als ieder land bekritiseerd worden. Maar als je kijkt naar de taal en de beelden die gebruikt worden, dan is die kritiek soms antisemitisch van toon. Het betwisten van Israëls bestaansrecht kan als antisemitisch worden beschouwd, in die zin dat het een groep het recht ontzegt om een natie te vormen. Critici pakken de Israëlische regering vaak harder aan dan andere regeringen.
• Het vergelijken van de Israëlische bezetting met de Holocaust is niet alleen uitermate kwetsend, maar is ook vaak ingegeven door anti-Joodse sentimenten.
• De duidelijkste vorm van antisemitisme is wanneer alle Joden verantwoordelijk worden gehouden voor Israëlisch beleid.
• Antizionisme is niet per definitie antisemitisch. Er zijn grote groepen Joden binnen en buiten Israël die voorstander zijn van een Palestijnse staat en terug willen naar de grenzen van 1967 door middel van de uitruil van betwiste gebieden. Maar in het huidige politiek klimaat is het lastig om een objectieve discussie over zionisme te voeren. In de praktijk verwordt veel antizionisme tot antisemitische retoriek.

Racisme en discriminatie van Roma en Sinti

Discriminatie van Roma en Sinti is een andere specifieke vorm van racisme. Het manifesteert zich als een anti-Roma en Sinti-houding of negatieve stereotyperingen in haatspraak. Maar discriminatie van Roma en Sinti gaat veel verder dan dat en uit zich bijvoorbeeld in structurele achterstelling. Zo is de woonsituatie van veel Roma en Sinti slecht, net als de kwaliteit van het onderwijs. Evenals bij andere vormen van racisme is de verdeling van macht en rijkdom een belangrijke factor.
Wat discriminatie van Roma en Sinti anders maakt, is dat het in Europa op veel plekken maatschappelijk is geaccepteerd. Het wordt getolereerd zonder moreel stigma, op een manier die je bij andere vormen van racisme niet ziet. Het bekritiseren of discrimineren van Roma en Sinti wordt maar al te vaak gezien als gerechtvaardigd en legitiem.
Net als bij andere vormen van racisme ligt de oorsprong van de discriminatie van Roma en Sinti in hoe de maatschappelijke meerderheid aankijkt tegen mensen die ze als ‘zigeuners’ betitelt, en hoe ze hen behandelt. Om iets te kunnen doen tegen discriminatie van Roma en Sinti, moeten we maatschappelijke geluiden onderzoeken en luisteren naar mensen die het slachtoffer van discriminatie zijn, maar meestal niet gehoord worden.

Successen vieren

Elk van de vijf vormen van discriminatie heeft zijn eigen geschiedenis, waarin vaak sprake is van vervolging en massamoord. Onze toolbox gaat niet over de geschiedenis van de slavernij, kolonialisme, genocide door de nazi’s, enzovoorts. Maar leerlingen wordt wel de kans geboden om inzicht te krijgen in verschillende vormen van discriminatie, door middel van verhalen uit heden en verleden.
Wij vinden het belangrijk om niet alleen aandacht te schenken aan het ontzeggen van rechten en het lijden van mensen die gediscrimineerd worden, maar ook aan de successen van groepen en mensen.

Geen eenvoudige antwoorden

Ons leerpad Discriminatie verkennen, waarbij we discriminatie analyseren en de verschillende termen introduceren, heeft niet als doel om eenvoudige antwoorden en glasheldere definities te geven. We hopen leerlingen te inspireren tot een diepgaand gesprek en denkproces, waarbij ze nadenken over de ervaringen met discriminatie waar minderheden het slachtoffer van zijn, en de overeenkomsten en verschillen tussen die ervaringen.