Zrozumienie różnic

Dlaczego nie mówimy o „rasizmie antymuzułmańskim”?
Po co stosować pojęcia antysemityzmu i antycyganizmu? Czy nie chodzi po prostu o rasizm wobec Żydów i Żydówek oraz Romów i Romek?
Czy „rasizm” nie obejmuje wszystkich powyższych zjawisk?

Istnieje wiele różnych form dyskryminacji, a ludzie używają do ich zdefiniowania różnych terminów. W Stories that Move skupiamy się na antycyganizmie, antysemityzmie, rasizmie i dyskryminacji osób LGBT+ oraz muzułmanów i muzułmanek, używając tych właśnie konkretnych terminów.

Dlaczego terminologia jest ważna

Terminy, jakimi się posługujemy, są ważne, aby wyjaśnić, jak działają różne rodzaje dyskryminacji i co do nich prowadzi. Istnieją pewne elementy wspólne dla wszystkich form dyskryminacji, ale występują między nimi też różnice, które trzeba zrozumieć, jeśli chce się pojąć złożoną historię i głęboko zakorzenione w naszych społeczeństwach tradycje wykluczenia czy traktowania w kategoriach „innego” (othering).

W naszym narzędziu online uczniowie i uczennice spotkają się z różnymi opisami antycyganizmu, antysemityzmu, rasizmu i dyskryminacji osób LGBT+ oraz muzułmanów i muzułmanek, aby zbadać współczesne i historyczne elementy istotne dla każdego z tych terminów. Odnosimy się również do innych słów, które są powszechnie używane, ale budzą kontrowersje, takich jak homofobia czy islamofobia.

Wszystkie te terminy znaleźć można w naszym [słowniczku], dzięki któremu chętne osoby mogą pogłębić wiedzę.

Stwarzanie „innego”

Dyskryminacja ma wiele twarzy, ale też coś wspólnego: ludzie są dyskryminowani zawsze ze względu na swój wygląd, imię czy nazwisko, miejsce urodzenia, bądź postrzeganą tożsamość. Konstruuje się jakąś jednorodną grupę (na przykład Żydów, muzułmanów, Romów, gejów, lesbijek, osób niebiałych) i dyskryminuje się ludzi na podstawie swojego wyobrażenia o nich.

Europa była od zawsze zróżnicowana, żyło w niej wiele grup mniejszościowych, które wchodziły ze sobą w różne interakcje. Większość z tych grup ma za sobą długą historię dyskryminacji. Ważne jest, aby uczniowie i uczennice zobaczyli/ły, że nie ma tu hierarchii polegającej na tym, kto jest najbardziej dyskryminowany, oraz aby dać im możliwość rozważenia wielu form dyskryminacji, jakie mogą dotyczyć ich własnego życia i społeczeństwa, w którym żyją.

Rasizm i antysemityzm

Antysemityzm jest często definiowany jako forma rasizmu, w której Żydów obarcza się winą za problemy społeczne, gospodarcze i polityczne. Podobnie jak w przypadku innych form rasizmu, stworzona w ten sposób grupa przedstawiana jest jako gorsza. W przeciwieństwie jednak do tych innych form, antysemityzm tworzy również obraz Żydów jako ludzi wszechmocnych. Takie właśnie wyobrażenie stanowi podstawę teorii spiskowych o Żydach i Żydówkach potajemnie wpływających na media, banki, lub na świat w ogóle.

Antysemityzm w swojej nowoczesnej formie nie pojawia się w dyskusjach na tematy społeczne, jak bieda czy bezrobocie. Raczej spotyka się go w mowie nienawiści i przestępstwach z nienawiści, które silnie oddziałują na życie wielu Żydów i Żydówek. Fakt, że w głównym nurcie społeczeństwa często nie uznaje się antysemityzmu za istotny problem, odczuwany jest jako dodatkowe zagrożenie, bo może się wydawać przez to, że antysemityzm jest problemem ofiar, a nie całego społeczeństwa.

Odwrócenie winy

Poruszając temat antysemityzmu w klasie, możesz spotkać się z zaprzeczeniem. Niektórzy uczniowie lub uczennice mogą kwestionować wagę antysemityzmu, mówiąc coś w rodzaju „Żydzi na pewno nie są już dziś dyskryminowani”, czy też odnosząc się do „tego, co dzieje się obecnie w Izraelu”. Eksperci/tki zwracają uwagę, że temat ten wywołuje złożoną reakcję w postaci mieszanki poczucia winy, postawy obronnej i znużenia traktowaniem Żydów i Żydówek jako ofiar.

Odwrócenie winy to powszechnie spotykane zjawisko, które dotyka ofiar antysemityzmu tak samo jak i innych osób, do których kierowany jest dyskryminujący język: skoro „nadal” cierpią z powodu antysemityzmu, musi być ku temu jakiś powód.

Negacjonizm czy pomniejszanie znaczenia Holokaustu to powszechne formy antysemityzmu. To ważne, aby uznawanie i upamiętnianie Holokaustu oraz uczenie się o nim były nadal mocno obecne w programach nauczania w całej Europie.

Antysemityzm w odniesieniu do Izraela

Krytyka polityki państwa Izrael lub odrzucanie syjonizmu często łączy się z antysemityzmem. To szczególnie wrażliwe i skomplikowane zagadnienia. Rozpatrując opinie uczniów i uczennic, należy wziąć pod uwagę następujące kwestie:

1. Konflikt pomiędzy Izraelem a Palestyńczykami oraz Izraelem a sąsiednimi krajami w regionie ma złożony charakter. Wiele osób, które nie znają zbyt dobrze długiej historii tego państwa, chętnie wypowiada się na temat tego, kto ponosi winę za obecną sytuację.
2. Izrael, jako państwo narodowe, można krytykować jak każde inne państwo. Czasami jednak krytyka ta ma charakter antysemicki pod względem używanego języka i obrazowania. Kwestionowanie prawa Izraela do istnienia może być uznane za przejaw antysemityzmu, ponieważ odmawia się w ten sposób konkretnej grupie prawa do stworzenia państwa. Rząd Izraela oceniany jest często według surowszych standardów niż rządy innych państw.
3. Porównywanie izraelskiej polityki okupacyjnej do Holokaustu jest nie tylko skrajnie obraźliwe, często jego podłożem są również antyżydowskie nastroje.
4. Antysemityzm wyraża się najdobitniej, gdy wszystkich Żydów/ki obarcza się odpowiedzialnością za politykę Izraela.
5. Antysyjonizm nie jest z definicji antysemicki. W Izraelu i poza nim występują duże grupy Żydów i Żydówek, które popierają państwo palestyńskie, podział Jerozolimy i powrót do granic z 1967 roku poprzez wymianę spornych terytoriów. Trudno jednak o obiektywną dyskusję o syjonizmie w obecnym klimacie politycznym. W praktyce antysyjonizm zamienia się często w retorykę antysemicką.

Rasizm i antycyganizm

Antycyganizm stanowi kolejną szczególną formę rasizmu. Często używa się tego pojęcia w wąskim znaczeniu, aby wskazać na postawy antyromskie lub negatywne stereotypy w mowie nienawiści. Antycyganizm jest jednak źródłem znacznie szerszego spektrum praktyk dyskryminacyjnych i przejawów dyskryminacji, w tym o charakterze strukturalnym, takich jak niska jakość mieszkań i edukacji dostępnych dla wielu Romów i Romek. Podobnie jak w przypadku innych form rasizmu, ważnym czynnikiem przyczyniającym się do tego zjawiska jest podział władzy i bogactwa.

Cechą wyróżniającą antycyganizmu jest jego powszechna akceptacja społeczna w Europie. Antycygańskie postawy i działania są tolerowane bez moralnego napiętnowania, w przeciwieństwie do innych form rasizmu. Krytykowanie Romów i Romek lub podejmowanie wobec nich dyskryminujących działań zbyt często postrzega się jako uzasadnione i słuszne.

Podobnie jak inne formy rasizmu, źródła antycyganizmu leżą w sposobie postrzegania i traktowania przez większość społeczeństwa osób, które ta identyfikuje jako „Cyganów”. Aby walczyć z antycyganizmem, musimy zbadać główny nurt w społeczeństwach i wysłuchać te osoby, które antycyganizm dotyka i którym nie pozwala się wypowiedzieć.

Podkreślanie osiągnięć

Każda z pięciu form dyskryminacji ma swoją historię, która często zawiera w sobie prześladowania i masowe mordy. Nasz zestaw narzędzi nie obejmuje całej historii niewolnictwa, kolonializmu, hitlerowskiego ludobójstwa itp. Oferuje on jednak uczniom i uczennicom możliwość zapoznania się z różnymi formami dyskryminacji poprzez opowieści osób żyjących w tych samych czasach, co oni, oraz historie z przeszłości.

Uważamy, że ważne jest, aby nie tylko skupiać się na odmowie uznania praw i cierpieniu tych osób, którze są dyskryminowane, ale także aby przyglądać się osiągnięciom grup i jednostek.

Nie ma łatwych odpowiedzi

W naszej ścieżce edukacyjnej [Twarzą w twarz z dyskryminacją], na której analizuje się dyskryminację i wprowadza różne terminy, celem nie jest udzielanie łatwych odpowiedzi czy dostarczanie krótkich i zwięzłych definicji. Mamy nadzieję, że zaangażujemy uczniów i uczennice w ożywioną dyskusję i proces myślowy, w którym rozważą oni/e podobieństwa i różnice pomiędzy doświadczeniami dyskryminacji, z jakimi borykają się grupy mniejszościowe.